Herio a chefnogi’r rhai sydd mewn grym i wneud penderfyniadau da heddiw er mwyn cael gwell yfory.

Comisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol Cymru yw Derek Walker.

Ei rôl annibynnol, o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol, yw cefnogi a herioCymru i wneud penderfyniadau er llesiant gorau pobl sydd heb eu geni eto.

Yn ôl ygyfraith, ei ddyletswyddau yw:

• Hyrwyddo’r egwyddor datblygu cynaliadwy, yn arbennig gweithredu fel gwarcheidwad ar allu cenedlaethau’r dyfodol i ddiwallu eu hanghenion ac annog cyrff cyhoeddus i roi mwy o ystyriaeth i effaith hirdymor y pethau a wnânt.
• Monitro ac asesu i ba raddau y mae amcanion llesiant a osodwyd gan gyrff cyhoeddus yn cael eu cyflawni.

Am Derek

Dechreuodd Derek Walker fel Comisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol annibynnol Cymru ar Ddydd Gŵyl Dewi, 2023, pan alwodd am ‘newid brys a thrawsnewidiol’, gan arwain at ei strategaeth, Cymru Can.

Pedwar peth arall am y comisiynydd:

• Treuliodd 12 mlynedd fel prif weithredwr Cwmpas, asiantaeth datblygu cydweithredol mwyaf y DU, yn gweithio i gefnogi pobl a chymunedau i greu swyddi a chryfhau cymunedau. Newidiodd Derek ffocws y sefydliad i ddatblygiad sy’n bodloni anghenion cenedlaethau’r presennol heb beryglu anghenion cenedlaethau’r dyfodol.
• Dechreuodd ei yrfa fel swyddog polisi i Gynghorau Llundain, yn Llundain a Brwsel ac mae wedi gweithio fel Pennaeth Materion Allanol y Gronfa Loteri Fawr (Cymru), fel Pennaeth Polisi ac Ymgyrchoedd TUC Cymru ac ef oedd gweithiwr cyntaf Stonewall Cymru.
• Magwyd Derek ar fferm ger Cwmbrân ac mae’n rhedwr a chwaraewr tenis brwd, wrth ei fodd yn darllen ac yn ddysgwr Cymraeg. Mae bellach yn byw yng Nghaerdydd gyda’i bartner Mike ac mae ganddo ddau o blant sydd wedi tyfu i fyny.
• Ei uchelgais tra yn Ysgol Gyfun Croesyceiliog oedd bod yn newyddiadurwr ac mae ganddo radd Meistr mewn Newyddiaduraeth Ryngwladol o Brifysgol Caerdydd. Mae’n hapus sut mae bywyd wedi troi allan ac yn dweud mai bod yn warcheidwad buddiannau pobl sydd heb eu geni eto yw’r fraint fwyaf.

Yr hyn y gall y comisiynydd ei wneud:

• Rhoi cyngor i gyrff cyhoeddus gan gynnwys Llywodraeth Cymru a chynghorau lleol, Byrddau Gwasanaethau Cyhoeddus ac Archwilydd Cyffredinol Cymru.
• Cynnal adolygiadau o sut mae cyrff cyhoeddus yn ystyried effaith hirdymor eu penderfyniadau.
• Darparu cyngor neu gymorth i fwrdd gwasanaethau cyhoeddus mewn perthynas â pharatoi ei gynllun llesiant lleol.
• Darparu cyngor neu gymorth i unrhyw berson arall y mae’r comisiynydd yn ystyried ei fod yn cymryd (neu’n dymuno) camau a allai gyfrannu at gyflawni’r nodau llesiant.
• Annog arfer gorau ymhlith cyrff cyhoeddus wrth gymryd camau i gyflawni eu hamcanion llesiant yn unol â’r egwyddor datblygu cynaliadwy
• Hybu ymwybyddiaeth ymhlith cyrff cyhoeddus o’r angen i gymryd camau i gyflawni eu hamcanion llesiant yn unol â’r egwyddor datblygu cynaliadwy.
• Annog cyrff cyhoeddus i weithio gyda’i gilydd a chyda phobl eraill os gallai hyn eu cynorthwyo i gyflawni eu hamcanion llesiant.
• Ceisio cyngor panel cynghori mewn perthynas ag arfer unrhyw un o swyddogaethau’r comisiynydd.
• Cynnal ymchwil i’r graddau y mae’r nodau llesiant a’r dangosyddion cenedlaethol yngyson â’r egwyddor datblygu cynaliadwy, yn ogystal ag i ba raddau y mae’r egwyddor datblygu cynaliadwy yn cael ei hystyried mewn dangosyddion cenedlaethol a nodir gan Lywodraeth Cymru.

Yr hyn na all y comisiynydd ei wneud:

• Nid yw cynnal adolygiad yn caniatáu i’r comisiynydd wyrdroi penderfyniadau penodol sydd eisoes wedi’u gwneud.
• Ymyrryd mewn penderfyniadau cynllunio.

Adolygu sut mae cyrff cyhoeddus yn amddiffyn cenedlaethau’r dyfodol

Mae Adran 20 o Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol yn rhoi un o’u pwerau cryfaf i Gomisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol.

Gall y comisiynydd gynnal adolygiad i’r graddau y mae corff cyhoeddus yn diogelu gallu cenedlaethau’r dyfodol i ddiwallu eu hanghenion wrth gyflawni datblygu cynaliadwy.

Mae dyletswydd ar gyrff cyhoeddus i ddilyn ein hargymhellion ac ymateb i’r adolygiad yn ysgrifenedig. Mae swyddfa’r comisiynydd yn dilyn cyfres o feini prawf wrth benderfynu ar y ffordd orau o gynnal adolygiad Adran 20.

Bu’r comisiynydd yn cydweithio â Phrifysgol Caerdydd ar Adolygiad Adran 20 o’r modd y mae Deddf Cenedlaethau’r Dyfodol yn llywio penderfyniadau gwariant ar draws cyrff cyhoeddus ers 2016, pan ddaeth y Ddeddf i rym.

Gofynnodd yr Adroddiad ‘Caffael llesiant yng Nghymru’, i uwch arweinwyr adolygu eu dulliau caffael ac arwain at ganolfan ragoriaeth caffael newydd yng Nghymru

Rhwng Ionawr 2022 a 2023, adolygodd y comisiynydd sut mae Llywodraeth Cymru yn cymhwyso’rDdeddf ac yn cyflawni ei dyletswyddau o fewn y peirianwaith llywodraethu, yn Llywodraeth sy’n Addas ar gyfer Cenedlaethau’r Dyfodol. Roedd Adolygiad Adran 20, a nododd arfer da a meysydd i’wgwella, yn cynnwys ymchwil helaeth, gan gynnwys casglu tystiolaeth, cyfweliadau â gweinidogion,gweision sifil, a chyrff cyhoeddus eraill, a dadansoddiad manwl o brosesau Llywodraeth Cymru.

Roedd y canfyddiadau allweddol yn pwysleisio’r angen am arweinyddiaeth gliriach, gwell cyfathrebu,ac adolygiad parhaus i gryfhau’r ffordd y caiff Deddf Cenedlaethau’r Dyfodol ei chymhwyso ar drawsy llywodraeth. Roedd yr adroddiad wedi’i strwythuro o amgylch tri phrif faes: Pobl a Diwylliant,Proses, ac Arweinyddiaeth y Sector Cyhoeddus. Canfu, er bod balchder yn y Ddeddf, fod bwlch o hydrhwng brwdfrydedd a chymhwysiad ymarferol.

Yn dilyn yr adolygiad, datblygodd Llywodraeth Cymru y Cynllun Dysgu a Gwella Parhaus (CLIP) i fynd i’r afael ag argymhellion yr adroddiad.

Mae cyrff cyhoeddus bellach yn defnyddio Gwiriwr Ffyrdd o Weithio rhyngweithiol, a gynhyrchwyd gan dîm y comisiynydd, i gefnogi eu cynnydd.