Helpu cyrff cyhoeddus i gydweithio ar achosion sylfaenol afiechyd, mynd i’r afael ag anghydraddoldebau a chadw pobl yn iach drwy atal, yw ffocws ein cenhadaeth iechyd a llesiant.

Mae mwy na hanner cyllideb Llywodraeth Cymru yn cael ei gwario ar iechyd, ac eto mae lefelau salwch y gellir eu hatal ac anghydraddoldebau iechyd yn parhau’n uchel ac yn waeth os ydych yn byw mewn ardal adnoddau isel neu’n Ddu, Asiaidd neu Leiafrifoedd Ethnig.

Mae dirfawr angen gwell cymorth gan y system ehangach ar bobl, i fyw bywydau iach, gan gynnwys mwy o fynediad at fwyd lleol, cynaliadwy, fforddiadwy.

Rydym yn helpu cyrff cyhoeddus a Byrddau Gwasanaethau Cyhoeddus, fel eu bod yn cydweithio i sicrhau bod ‘iechyd ym mhob polisi’ yn creu canlyniadau gwell i bobl ledled Cymru.

Damcaniaeth Newid Iechyd a Llesiant

Byddwn yn ei gwneud yn genhadaeth i hwyluso trawsnewid yn y ffordd yr ydym yn cadw pobl yn iach, gyda mwy o ffocws ar atal a’r tymor hir. O ganlyniad, mae cyrff cyhoeddus yn cydweithio i fynd i’r afael ag achosion sylfaenol afiechyd a mynd i’r afael ag anghydraddoldebau iechyd.

Yr Angen

Mae cynnydd tuag at Gymru Iachach yn rhy araf.

Mae salwch y gellir ei atal ar gynnydd ac mae anghydraddoldebau o ran canlyniadau iechyd yn uchel mewn llawer o gymunedau.

Mae’r baich ar iechyd a gofal cymdeithasol yn y dyfodol yn anghynaladwy heb symud i system fwy ataliol.

Gweithgaredd

1. Galluogi pob corff cyhoeddus i ddeall eu rôl o ran atal afiechyd ac i gymhwyso dulliau hirdymor ac ataliol.
2. Cynnull cyrff cyhoeddus, grwpiau cymunedol ac eraill i hwyluso cyfnewidiadau dysgu ar yr agenda iechyd.
3. Rhannu enghreifftiau o arfer da ac eirioli dros y bobl hynny sy’n gwneud pethau da.
4. Sicrhau bod sefydliadau y tu allan i’r GIG yn defnyddio eu ysgogwyr i wella iechyd a llesiant, mewn meysydd fel tai, addysg, a chynllunio defnydd tir.
5. Gweithio gydag eraill i ddeall yn well oblygiadau tueddiadau’r dyfodol a photensial atebion yn y dyfodol.

Canlyniadau  

Deellir y model cymdeithasol o iechyd ac mae’n ffocws i amcanion llesiant. 

Mae newid mewn cyllidebau a chynllunio tuag at atal yn Llywodraeth Cymru a chyrff cyhoeddus.  

Mae mwy o gydweithio ac integreiddio yn digwydd rhwng y GIG, gofal cymdeithasol, a sefydliadau perthnasol eraill, er enghraifft rhannu data, cyllidebau, cynlluniau ac ymgyrchoedd.  

Mae ystod fwy amrywiol o bobl yn ymwneud â chydgynhyrchu gwasanaethau.

Effaith 

Mae Cymru’n lleihau nifer yr achosion o glefydau y gellir eu hatal, gan gymharu’n dda â gwledydd eraill y DU.  

Mae anghydraddoldebau iechyd wedi gostwng, ac mae disgwyliad oes iach yn cynyddu.   

Bydd profiad pobl o’n gwasanaethau iechyd yn well gyda chynlluniau iechyd a gofal cydgysylltiedig.  

Ledled Cymru rydym wedi creu amgylcheddau er llesiant sy’n hybu llesiant – nid yn achosi salwch.

Adroddiad Cenedlaethaur Dyfodol 2025: Argymhellion

1. Dylai Llywodraeth Cymru gyflwyno prif darged statudol ar gyfer adferiad byd natur erbyn 2050 mewn deddfwriaeth sylfaenol erbyn 2026, gyda thargedau pellach yn adlewyrchu’r Fframwaith Bioamrywiaeth Byd-eang mewn is-ddeddfwriaeth, cynllun gweithredu clir a threfniadau ariannu hirdymor.
2. Mae defnyddio ein tir yn ddoeth yn bwysicach nag erioed. Yn dilyn ei hadolygiad 5 mlynedd nesaf o Cymru’r Dyfodol, dylai Llywodraeth Cymru ddatblygu fframwaith defnydd tir a morol integredig sy’n cydbwyso ymrwymiadau i adfer natur, cefnogi cynhyrchu bwyd, gwella gwytnwch hinsawdd a darparu tai a seilwaith newydd. Dylid cyflwyno canllawiau a phecynnau cymorth i gefnogi penderfyniadau lleol i gyd-fynd â’r fframwaith.
3. Gan adeiladu ar y buddsoddiad mewn byrddau rheoli maetholion a fforymau arfordirol ac afonydd presennol, dylai Llywodraeth Cymru ehangu’r dalgylch fel penderfynwyr y gellir ymddiried ynddynt wrth adfer afonydd. Dylai’r partneriaethau hyn ddod ag ystod amrywiol o randdeiliaid ynghyd i gyd-greu cynlluniau gweithredu ar y cyd, tra’n galluogi rheoleiddwyr fel Cyfoeth Naturiol Cymru i weithio’n fwy cydweithredol a sbarduno newid cadarnhaol, hirdymor.
4. O fewn tymor nesaf y Llywodraeth, mae angen deddfwriaeth i roi’r un pwerau rheoleiddio i Cyfoeth Naturiol Cymru â’i gymar yn Lloegr, gan gynnwys yr awdurdod i roi sancsiynau sifil, megis gorchmynion atal a dirwyon am weithgareddau llygru.
5. Dylai Llywodraeth Cymru sefydlu tîm arbenigol a thraws-sector, i gefnogi cyrff cyhoeddus i baratoi cynigion sy’n barod ar gyfer buddsoddi a all ddenu cyllid o’r sector preifat ar gyfer adfer byd natur a sero net, gan sicrhau aliniad ag egwyddorion buddsoddi cynaliadwy.
6. Dylai Awdurdod Cyllid Cymru gael y dasg o glustnodi dirwyon a thaliadau amgylcheddol i ariannu gweithredu hinsawdd a natur yn uniongyrchol.
7. O 2025 ymlaen, rhaid i gyrff cyhoeddus roi blaenoriaeth i wydnwch yn yr hinsawdd, budd net i fioamrywiaeth, a lleihau plaladdwyr yn y modd y maent yn rheoli eu hystadau, gan gynnwys eu hadeiladau, ffermydd tenantiaid, parciau, ymylon ffyrdd ac asedau tir eraill.
8. Mae gan ynni adnewyddadwy lleol, gan gynnwys ynni cymunedol ac ynni cyhoeddus, ran ganolog i’w chwarae wrth gyflawni sero net. Mae angen mwy o adnoddau a chymorth yn genedlaethol. Dylai sefydliadau’r sector cyhoeddus gynyddu eu cydweithrediad â phrosiectau ynni lleol drwy ryddhau tir ar gyfer mentrau ar y cyd ac ymrwymo i brynu’r trydan.
9. Rhaid i wydnwch ac ymaddasu yn yr hinsawdd ddod yn flaenoriaeth graidd i wasanaethau cyhoeddus. Erbyn diwedd 2027, dylai Byrddau Gwasanaethau Cyhoeddus asesu risgiau hinsawdd ar gyfer eu cymunedau, gan ddiweddaru eu canfyddiadau bob pum mlynedd fel rhan o’u hasesiadau llesiant. Rhaid i gyrff cyhoeddus integreiddio’r canfyddiadau hyn i’w cynllunio corfforaethol a strategol.
10. Rhaid i’r sector cyhoeddus ddod yn rhydd o ddatgoedwigo erbyn 2028, gan sicrhau nad yw cadwyni cyflenwi yn cyfrannu at ddatgoedwigo byd-eang, colli cynefinoedd neu dorri hawliau dynol, gan gynnwys llafur plant a cham-drin hawliau Pobl Gynhenid.